Historia i tradycje

Wykopaliska archeologiczne prowadzone przez naukowców z PAN na terenie gminy Chełmiec dowodzą, że kilka tysięcy lat przed naszą erą  znalazła w tym miejscu warunki do rozwoju ludność kultury ceramiki sznurowej, zajmująca się hodowlą i łowiectwem. Najbardziej znane stanowisko z ceramiką znajduje się w Marcinkowicach, ale relikty tych czasów odkryto również w Piątkowej, Paszynie i Chełmcu, o czym wspomina w "Dziejach Miasta Nowego Sącza" prof. Feliks Kiryk. Z okresu kultury pilińskiej odkryto w Chełmcu 7 zespołów grobowych, zaś w Marcinkowicach ozdoby z brązu. Wiele wykopalisk z późniejszych okresów, aż po wczesne średniowiecze, wskazuje na rozwój osadnictwa na terenach dzisiejszej gminy Chełmiec i tworzeniu tu zrębów państwowości polskiej. Liczne dowody napotkać można w najstarszych zapiskach kronikarskich. Fragmenty murów obronnych osad z X w. do dziś cieszą oko turystów w Chełmcu i Marcinkowicach, zaś wznowienie prac wykopaliskowych pozwoliłyby na dokładniejsze zbadanie roli tych terenów w tworzeniu Polski Piastów. W wieku XIII pojawiają się w źródłach pisanych wzmianki historyczne o takich miejscowościach jak Świniarsko, Niskowa, Biczyce, Chełmiec, Klęczny i Rdziostów. Wszystkie te miejscowości związane były z osobą świętej Kingi, założycielki starosądeckiego klasztoru Klarysek. Równie stare są Wielogłowy i Wielopole, skąd wywodzą się rody szlacheckie Wielogłowskich i Wielopolskich. W kolejnych wiekach pojawiły się dzięki osadnictwu mieszczan sądeckich Piątkowa, Paszyn, Kunów, Kurów, Januszowa i Librantowa.

Zaglądając do Marcinkowic, nie tylko na stare grodzisko warto zwrócić uwagę. Zachęcamy do zwiedzania murowanego dworu z przełomu XVII i XVIII w. gdzie mieści się obecnie Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego, a w nim muzeum pamiątek po dawnych mieszkańcach miejscowości i pochodzących z czasów bitwy marcinkowskiej, w której legionami polskimi dowodził sam marszałek Józef Piłsudski. Po twórcy współczesnego państwa polskiego pozostała nawet niedopita szklanka mleka, spożywanego na chwilę przed sławną batalią mającą powstrzymać rosyjską nawałnice. W pobliżu, nad historią warto się zadumać na cmentarzu legionowym z I wojny światowej, gdzie pochowani są również żołnierze innych  walczących wówczas armii. Chomranice włączone zostały do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej, a to dzięki kościołowi parafialnemu p.w. Najświętszej Marii Panny, zbudowanemu z drewna w roku 1692 w konstrukcji zrębowej.

Jest to świątynia jednonawowa z wielobocznie zakończonym prezbiterium, która w wieku XIX otrzymała dobudówkę w postaci kaplicy Przemienienia Pańskiego. Znawców starej architektury i sztuki sakralnej zachwyci 5 rokokowych ołtarzy. W głównym znajduje się XVII wieczny obraz Veraicon. Obok usytuowana jest kryta gontem drewniana dzwonnica z tych samych czasów, konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicą. Warto zatrzymać się też przy tablicach nagrobnych upamiętniających konfederata barskiego M. Mieroszewskiego i towarzysza husarskiego W. Paszyca. Na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej leżą również Wielogłowy, a nich parterowy dwór w stylu polskim z XVI w. z przybudówkami na narożnikach w formie alkierzy. Wielogłowy pochwalić się mogą też kościołem murowanym p.w. Wniebowzięcia NMP z 1318 r. rozbudowanym w wieku XVII, łączącym styl gotycki z barokiem i różne style wewnętrznego zdobnictwa, oraz płytami nagrobnymi swoich niegdysiejszych właścicieli Wielogłowskich herbu Stary Koń. W Chełmcu do najważniejszych właścicieli zabytków należy XIX wieczny dwór murowany rodziny Wittingów. Gmina podjęła działania mające doprowadzić do odrestaurowania siedziby możnych i sławnych ziemian, wielkich polskich patriotów. Na przyjemny spacer wśród drzew dających cień i chłód zaprasza park krajobrazowy w Dąbrowie, na terenie którego znajdują się mury najmłodszego w gminie, bo zaledwie stuletniego dworu i XVIII wieczna, drewniana kapliczka. Historyczne obiekty sakralne posiada również Librantowa, murowaną kapliczkę z 1632 r. i dzwonnicę z pierwszej połowy XIX w. tworzących wspólnie jeden zabytkowy zespół. Pora odwiedzić sławny w świecie, dzięki księdzu Edwardowi Nitce, Paszyn.

To właśnie za jego przyczyną wieś ta przez długi czas stanowiła największy ośrodek autentycznej rzeźby ludowej i prymitywnego malarstwa, fascynujący swą oryginalnością Ksiądz potrafił stworzyć wokół działalności artystycznej odpowiednią atmosferę, umiejętnie podsycał ambicje twórców, pozostawiając im swobodę w zakresie tematyki i jej interpretacji. Setki powstałych wówczas dzieł, a także tych współczesnych, zgromadzono w muzeum twórców ludowych jego imienia, działającym przy kościele parafialnym  p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Również świątynia, powstała w latach 30 minionego stulecia, wypełniona jest wyrobami artystycznymi miejscowych rzeźbiarzy i malarzy. Kaplicami z I połowy XIX w. poszczycić się mogą Krasne Potockie i Rdziostów.

W pierwszej z półkolistej absydy, krytej siodłowym daszkiem. W prawie wszystkich miejscowościach gminy napotkać możemy stare przydrożne kapliczki, ze stu i dwustuletnim rodowodem, świadczące o wielkiej pobożności zamieszkałych tam ludzi, kulcie Matki Bożej i licznych świetych. Dawne wytwory rękodzielnicze, sprzęty domowe i gospodarstw rolniczych zbierane są również w muzeum szkolnym Zespołu Szkół w Klęczanach. Znajdują się tu ciekawe osobiste dokumenty mieszkańców okolicznych wsi, stare fotografie i korespondencja zarówno towarzyska, jak i pomiędzy obywatelami, a urzędami funkcjonującymi na przełomie minionych wieków.